Keuzes, keuzes, keuzes

Hij stond op het hockeyveld naar zijn dochter te kijken toen dat ene, allesbepalende telefoontje van het ministerie van VWS kwam: er moest een digitaal coronacertificaat komen. Een app met een QR-code voor iedere Nederlander die op reis wilde. Die QR-code was er nog niet – de software niet of nauwelijks. Ook de testcapaciteit was bij lange na niet voldoende. Bas Lohman was nét begonnen als directeur Testen en Bron- en contactonderzoek. En dit zou niet zijn laatste gemiste hockeywedstrijd worden.

Begin april 2021 nam Bas Lohman het stokje over van voormalig directeur Tiemen Bloemberg. Bas: ‘Het was voorjaar en de landelijke crisisbestrijdingsorganisatie maakte zich op voor een grote vaccinatiecampagne. Daarmee leek er weer wat licht aan het einde van de tunnel te komen. We spraken zelfs al over een afronding van de crisisorganisatie richting het einde van het jaar. Niets bleek minder waar. Dansen met Janssen zou nog voor een enorme extra testvraag zorgen. Er moest een Digitaal Corona Certificaat (DCC) komen. En – wat we toen nog niet wisten – omikron stond voor de deur.’

Een tijdslurpende uitdaging

Als Bas had gedacht dat hij rustig kon inwerken, had hij het mis. ‘Dat dacht ik niet hoor’, zegt hij. ‘Sterker nog, voordat ik aan dit werk begon, ben ik met mijn gezin om tafel gaan zitten. Ik heb hen verteld dat ik iets wilde gaan doen dat heel bijzonder was, maar wat 24/7 mijn aandacht zou gaan vragen. Gelukkig stonden ze daarachter. Maar goed ook, want de komst van het DCC was meteen een enorme, tijdslurpende uitdaging. Dat coronacertificaat vroeg om heel veel keuzes. Politiek, beleidsmatig en praktisch. En dus ook van mij als directeur. Die app en QR-code hadden zo’n gigantische impact op het leven van iedere Nederlander, dat ik me meerdere keren heb afgevraagd waar ik aan begonnen was. Tegelijkertijd kwam er ook een grote kracht in mij naar boven: dit moet gewoon lukken.’

Als directeur kwamen veel vraagstukken automatisch op het bordje van Bas terecht. ‘Dag in dag uit zat ik op mijn zolderkamer knopen door te hakken. Er zijn veel situaties geweest waarin ik dacht: ‘Als ik nu hier mijn voet niet neerzet, doet niemand het.’ Dus dan deed ik het maar.’ Op de eerste avond van het reizen met QR-codes brak paniek uit op Schiphol. Bij een deel van de reizigers werkte de QR-code in de app niet. Bas: ‘Acuut moesten we een systeem installeren dat ter plaatse QR-codes kon genereren. In één avond moest de medische verantwoordelijkheid, aansprakelijkheid en operationele uitvoering worden georganiseerd. Om 22.00 uur drukte ik met het zweet op de rug op de go-knop.’

Bas moest vaker razendsnel van dit soort impactvolle en risicovolle besluiten nemen. ‘En meestal ook nog op basis van halve informatie’, vertelt hij. ‘Dan voelde ik me weleens overweldigd hoor. Holy, dacht ik dan. Wat ben ik aan het doen. Als ik eerlijk ben, vond ik het af en toe zelfs doodeng. Zoals die avond op Schiphol. Normaal gesproken zou zulke besluitvorming weken in beslag nemen.’

Eindeloze energievoorraad

Bas kan het zich nu al bijna niet meer voorstellen allemaal. ‘Crisisbestrijding is iets heel bijzonders. Het is op een gegeven moment gewoon de modus waar je in zit en dan doe je dingen die je je nooit had kunnen voostellen. Mijn energievoorraad leek opeens eindeloos. En dat gold niet alleen voor mij. Het was vrij standaard dat ik ’s avonds om 23.00 uur nog e-mails zat te sturen. En wat ik altijd weer bijzonder vond, is dat ze werden beantwoord. Stuk voor stuk. Meteen. Het maakte niet uit wanneer of hoe laat.’

Als Bas terugkijkt op de anderhalf jaar die hij bij de landelijke crisisbestrijdingsorganisatie werkte, waren het niet alleen de piekmomenten die hij een uitdaging ervaarde. ‘Ik was natuurlijk ook directeur van bron- en contactonderzoek’, vertelt hij. ‘Op een gegeven moment werd het wat rustiger met de besmettingen in Nederland en konden we de maatregelen afschalen. Ik had toen heel veel mensen bij BCO zitten. Een spagaat… Ik wilde niet dat honderden mensen per dag betaald niets zaten te doen. Maar wat als er opeens weer een piek zou komen? Dan hadden we weer mensen tekort. En ik de pers op mijn dak. Dat soort dingen. Het was steeds zoeken. Zoeken naar een weg om zorgvuldig om te gaan met mensen én middelen.’

Zowel voor testen als BCO was de komst van omikron ongekend. ‘Als we naar het buitenland keken, leek deze variant minder ziekmakend. Maar dat wisten we niet zeker, en het was wél veel besmettelijker. In Engeland ontstonden meteen al grote problemen in de gezondheidszorg. In november 2021 maakten wij scenario’s van 200.000 tot 300.000 besmettingen – en dus ook testen – per dag. Dat werd te veel. Niet alleen qua personeelsbezetting. De systemen konden het bijna niet meer aan. De laboratoriumcapaciteit zat vol. Dus vanaf dat moment had ik niet meer alleen te maken met het ministerie van VWS, het RIVM en de regionale GGD’en, maar ook met de commerciële testpartijen. We hadden hun hulp nodig. Geloof me, het heeft bloed, zweet en tranen gekost om dat alles bij elkaar te brengen en voldoende capaciteit in de lucht te brengen.’

Niet over de kling laten jagen

Ik heb veel van deze bijzondere periode geleerd. Ik heb me bijvoorbeeld heel bewust moeten zijn van mijn positie. Ik moest heel dicht bij mezelf blijven om me niet over de kling te laten jagen. En ik denk ook wel dat ik een dikkere huid heb gekregen. Hoeveel bagger en ellende er ook over ons heen kwam, ik heb geleerd om dit niet te persoonlijk op te vatten. Doordat ik blind kon vertrouwen op de expertise van mijn collega’s, kon ik echt staan voor de keuzes die ik maakte.’

In juni 2022 zwaaide Bas af. ‘Ik heb in mijn hele leven nog niet zo hard gewerkt’, zegt hij. ‘En ik heb in mijn hele leven ook geen collega’s gehad die zo hard werkten. Al met al was het heel heftig en intens. Het gedoe rondom Dansen met Janssen. De komst van het DCC. Onze zorgen dat Nederlanders niet op vakantie konden als we het niet zouden redden. Maar toch… ik had er geen seconde van willen missen.’